بررسی شیوه طراحی انسان در سفالینه های مینایی (قرن 6 تا 9 ه.ق)

موضوع پژوهش حاضر بررسی شیوه طراحی انسان در سفالینه های مینایی(قرون 6 تا 9 ه . ق) است. سفال مینایی به عنوان یکی از منابع معتبر و ارزنده فرهنگی شناخته شده است، تحقیق و بررسی درباره آن می تواند لایه های مبهم و تاریک بخشهایی از تاریخ، فرهنگ و هنر کشور ایران را روشن سازد. با نگاه اجمالی به تحقیقات انجام شده از سوی باستان شناسان و پژوهشگران، به نظر می رسد نکات مبهم و ناقصی درباره تحلیل نقوش سفالینه های مینایی باقی مانده است و تا کنون، روش علمی مناسبی، برای تشخیص و جداسازی سبکها و نقشمایه ها، به دست نیامده است. در این راستا، در پی تحقق اهداف تفصیلی پژوهش حاضر، که عبارتند از شناسایی انواع نقشمایه ها، شناخت ویژگیهای کلی نقوش انسانی، بررسی انواع شیوه بیان وشیوه های گوناگون طراحی در بازنمایی نقوش انسانی و بررسی تفاوت و تشابه نقوش انسانی درسفالینه های میناییِ مراکز مختلف تولید سفال در ایران (ری، ساوه، کاشان) بررسی هایی انجام شده است. روش تحقیق این پژوهش، توصیفی - تحلیلی است که با استفاده از دو شیوه مطالعه متون کتابخانه ای و مشاهده ای انجام شده است. در روش کتابخانه ای از کتابهای فارسی و انگلیسی و سایت های اینترنتی استفاده شد، در نهایت «آراء صاحبنظران در حوزه های تاریخ، باستان شناسی و نگارگری» جمع بندی و نتیجه گیری شد. در روند مشاهده ای «50 تصویر» از میان آثار سفالین مینایی مربوط به سه مرکز تولید سفال «کاشان، ری و ساوه» جمع آوری گردید و جامعه آماری این تحقیق را تشکیل داد. نهایتاً «15 اثر» با توجه به اولویتِ شمایل های انسانی با شاخص وسعت سطح و کثرت، به شیوه تصادفی (رندوم) انتخاب شد و جامعه نمونه این تحقیق را تشکیل داد. نتایج به دست آمده از جامعه نمونه مشخص می کند، نقش72 شمایل انسانی به تصویر کشیده شده است، که در این میان نسبت فراوانی شمایلهای زن به شمایلهای مرد در مرکز کاشان یکسان است، نسبت فراوانی شمایلهای زن به شمایلهای مرد، در مرکز ساوه در مقایسه با مرکز کاشان کمی کمتر است و فراوانی شمایل زنان نسبت به مردان در مرکز ری بسیار اندک است. از بررسی های انجام شده چنین به نظر رسید که ویژگی های ظاهری نقشمایه ها اعم از شمایلی و نوشتاری در چندین عامل مشترک هستند، از قبیل تاکید بر روی قاب بندی، که با استفاده از نوار های پهن و باریک رنگی یا خطوط نوشتاری و کتیبه بر گرداگرد ظروف ایجاد شده است. همچنین ترسیم نقشمایه ها با توجه به ساختار از قبل پیش بینی شده که در بیشتر موارد از یک ترکیب هندسی تبعیت می کنند، اما اکثراً در نگاه اول قابل شناسایی نیستند و نیاز به تامل بیشتری دارند. همین طور، کیفیت های بصری گوناگون (توازن، تقارن، ریتم) که باعث به وجود آمدن فضایی فعال، پویا و احساس جان بخشی و حرکت در میان نقوش شده اند. نهایتاً مشخص گردید شباهت، اهمیت و فراوانی شمایل انسانی (از نظر تعداد و وسعت سطح) بیان خاصی از پرسپکتیو در اندام، استفاده از الگوی یکسان برای حالتهای مختلف، پرهیز از واقع گرایی و بازنماییِ طبیعت، رنگ آمیزی و تزئین به شیوه تخت و دو بعدی، در تمامی آثار بررسی شده، مد نظر بوده است.